نظریه ویکتور امیل فرانکل

اصطلاح یونانی لوگوس به طور معمول به صورت لغت یا کلمه یا اراده خداوند در محافل مذهبی مطرح می‌شود. در مفهومی گسترده‌تر می‌توان آن را به عنوان «چیزی که می‌تواند دلیلی برای بودن باشد» تعبیر کرد. فرانکل ترجمه ساده معنا را برای لوگوس ترجیح می‌دهد. لوگوتراپی یا معنا‌درمانی در ساده‌ترین تعریف، آن‌گونه که فرانکل می‌نویسد عبارت است از، درمان از رهگذر معنا یا «شفابخشی از رهگذر معنا». اما از آن‌جا که بویژه تعریف اخیر بار مذهبی دارد می‌توان معنادرمانی را: «روان‌درمانی متمرکز بر معنا» تعریف کرد. معنا‌درمانی یک نظام فلسفی- روانشناختی می‌دانند که به بیماران کمک می‌کند تا به رغم سوگ یا ناامیدی بر از دست‌رفته‌ها تمرکز نکنند بلکه در جست‌و‌جوی معنا باشند چون انسان دارای اراده آزاد است.

فرانکل دو سطح معنا را مطرح می‌کند:

1. معنای حاضر یا لحظه

2. معنای نهایی یا فرامعنا

«معنای نهایی» موضوع شناخت عقلانی نیست بلکه موضوع تعهد وجودی است. این معنا در بالاترین بعد انسانی تجربه شده و در خلال نیایش، تماشای یک نمایش، گوش دادن به یک قطعه موسیقی و… حضور دارد. فرانکل در مورد استفاده از معنای نهایی در درمان هشدار می‌دهد که بر این اساس لازم نیست درمان‌جو حتما مذهبی باشد. هر فردی باید معنای خاص لحظه را کشف کند. بنابراین تنها کسانی معنای درست را می‌فهمند که خاص بودن آن را نسبت به لحظه درک کنند. او در این مورد می‌نویسد:«گذرا بودن وجود آدمی مسئول بودن یا جوهره وجود او را می‌سازد. اگر انسان فنا‌ناپذیر می‌بود تاخیر و تعلل او در هر چیزی قابل پذیرش بود و نیازی به انجام کارها و وظایف در لحظه حال وجود نداشت. تنها به‌خاطر فوریت و فشار گذرایی زندگی است که انسان مجبور می‌شود از زمان در حال گذر استفاده کند. در واقع، فقط جنبه‌های گذرای زندگی هستند که نیروهای بالقوه آدمی را تشکیل می‌دهند، او هرچه زودتر بتواند این نیروهای بالقوه را بالفعل کند زودتر خود را به یک واقعیت تبدیل کرده است و در نتیجه از نابودی و از شر گذشته خلاص می‌شود». شولای بر این باور است که معنا درمانی با چهار پیام به انسان‌ها، در جهت معنایابی کمک می‌کند:

1. ما معنوی هستیم

قدرت مبارزه جویی روح انسان در اینجا فعال شده و بر موقعیت‌های جاری زندگی غلبه می‌کند تا تغییر مطلوبی که شفابخش و زندگی بخش است را ایجاد نماید. پیام معنادرمانی این است که ما معنوی هستیم، کافی است آنچه را در ما آرمیده فرا بخوانیم.

2. ما منحصر به فردیم

همیشه موقعیت‌ها و فرصت‌هایی هست که یکتایی خود را تجربه کنیم. در روابط بین‌فردی، در خلاقیت و امثال آن. شاید تصویری که کشیده‌ایم شاهکار نباشد ولی بالاخره آن را ما کشیده‌ایم.

3. ما خود‌استعلایی را تمرین می‌کنیم

از رهگذر متعالی کردن محدودیت‌های پیشین، تقلایی به سوی هدف ارزشمند و تعامل با سایر موجودهای انسانی را آغاز می‌کنیم و از این طریق معنای زندگی را تحقق می‌بخشیم.

4. ما می‌توانیم نگرش خود را تغییر دهیم

هنگامی که با رنج بردن گریز‌ناپذیر مواجه می‌شویم و قادر به تغییر دادن موقعیت نیستیم. قادریم زاویه‌ی دید خود را تغییر دهیم. ما در اتخاذ موضع نسبت به موقعیت تغییر‌ناپذیر آزادیم. یعنی شجاعانه طرز تلقی و برخورد خود با موقعیت را بر موقعیت تحمیل می‌کنیم.