نظریه آلبرت الیس(Albert Ellis Theory)

براساس نظریه رفتار درمانی عقلانی هیجانی مراجعانی که باورهای انعطاف پذیر دارند، یک یا چند باور معقول غیر افراطی هم دارند، که مشتقات این باورهای انعطاف پذیرند.این باورهای غیر افراطی به شرح زیر است:

افتضاح نساختن

وقتی مراجعان باورهای عاری از افتضاح دارند معتقدند (۱) اوضاع همیشه می تواند از این هم بدتر باشد؛ (۲) گرفتاری آنها از صددرصد بد، کمتر است؛ و (۳) گرفتاری می تواند جنبه های خوب هم داشته باشد. در اینجا چند نمونه از افتضاح نساختن ها توضیح می‏دهیم و باورهای انعطاف پذیر مشتق از آنها راگوشزد می‏کنیم.

• “دوست دارم در امتحان بعدی خوب عمل کنم ولی لزومی ندارد حتما خوب عمل کنم… اگر خوب عمل نکنم بد میشود ولی افتضاح نمی شود.”
• “دوست دارم وقتی فردا به دیدنت میآیم با من خوب رفتار کنی ولی متاسفانه . نیستی خوب رفتار کنی… اگر با من بد رفتار کنی خیلی بد می شود ولی هولناک نمی شود.”
• “دوست دارم کارهایم در خانه سخت نباشند ولی متاسفانه قرار نیست همه چیز طبق میل من پیش برود… دردآور است که کارهای خانه این قدر سخت است ولی دنیا که به آخر نمی رسد.”

توجه داشته باشید که افتضاح نساختن هم دو مولفه دارد. مولفه اولش این است که می‌‏گویید اگر به خواسته‌ام نرسم بد می‏‌شود و در مولفه دوم می‏‌گویید اگر به خواسته‌ام نرسم هولناک نمی‌‏شود دوباره خاطر نشان می‏‌کنیم که در افتضاح نساختن از کلمه اما استفاده می‏‌شود.

تحمل ناراحتی

در باورهای حاکی از تحمل ناراحتی، مراجعان معتقدند (۱) در صورت ادامه یافتن ناراحتی، به تلاش خود ادامه می‏‌دهند ولی نمی‌میرند و به هم نمی‌‏ریزند؛ (۲) اگر ناراحتی ادامه یابد، شادی از زندگی آنها رخت بر نمی‏بندد هر چند موقتا کم می‏‌شود؛ و (۳) ناراحتی، ارزش تحمل را دارد. برای مثال:

“دوست دارم در امتحان بعدی خوب عمل کنم ولی لزومی ندارد حتما خوب عمل کنم”… تحمل بد امتحان دادن سخت است ولی می‌توانم تحملش کنم و ارزشش را دارد.

“دوست دارم وقتی فردا به دیدنت می‌آیم با من خوب رفتار کنی ولی متاسفانه مجبور نیستی خوب رفتار کنی”… تحمل رفتار بدت سخت است ولی می‌توانم تحملش کنم و به تحملش می‏ارزد.

“دوست دارم کارهایم در خانه سخت نباشد ولی متاسفانه قرار نیست همه چیز طبق میل من پیش برود”… تحمل این سختی دشوار است ولی می‌توانم تحملش کنم و تحملش به صلاح من است.

توجه داشته باشید که تحمل ناراحتی سه مولفه دارد. مراجع در مولفه اول اظهار می‌دارد برای او، تحمل ارضا نشدن تمایلاتش سخت است و حکم یک تلاش را دارد. در مولفه دوم تصدیق می‌کند یارای تحمل آن را دارد و در سومین مولفه تأکید می‌کند ارزش تحمل کردن را دارد. برای تشخیص این سه مولفه بهتر است باورهای مرتبط با تحمل ناراحتی را بخوانید.

پذیرش

مراجع در پذیرش قبول می‌‏کند خودش و دیگران انسان‌های جایزالخطایی هستند که نمی‌توان آنها را به‌صورت کلی درجه‌بندی کرد. همچنین می‏‌پذیرد دنیا و زندگی پیچیده‌اند و عناصر خوب بد و خنثی دارند. به همین دلیل از درجه‌بندی کلی دنیا هم پرهیز می‌‏کند. در اینجا چند نمونه مثال می‌زنیم.

“دوست دارم در امتحان بعدی خوب عمل کنم ولی لزومی ندارد حتما خوب عمل کنم”… اگر خوب عمل نکنم معنایش این نیست که آدم بی ارزشی هستم. خوب عمل کنم یا نکنم همان انسان جایز الخطا خواهم بود.

“دوست دارم وقتی فردا به دیدنت می‌آیم با من خوب رفتار کنی ولی متاسفانه مجبور نیستی خوب رفتار کنی”… اگرچه رفتار بدت را دوست ندارم ولی رفتار بدت از تو آدم بدی نمی‌سازد. تو انسان جایزالخطایی هستی که ظرفیت بد و خوب رفتار کردن دارد.

“دوست دارم کارهایم در خانه سخت نباشند ولی متاسفانه قرار نیست همه چیز طبق میل من پیش برود”… این بد است که کارهایم در خانه سخت است ولی حتی اگر سخت باشند هم زندگی بد نمی شود. زندگی ترکیب پیچیده ای از خوب، بد و خنثی است.

دوباره توجه داشته باشید که باورهای حاکی از پذیرش سه مولفه دارند. در مولفه اول مراجع می‌‏گوید بد می‏‌شود که به خواسته‌اش نمی‏‌رسد یا جنبه‌ای از خودش، دیگری یا زندگی را منفی ارزیابی می‌‏کند. در مولفه دوم تصدیق می‏‌کند که او، دیگری یا زندگی را نمی‌توان به خاطر ارضا نشدن امیالش درجه‌بندی کلی کرد و در مولفه سوم، جایزالخطا بودن خودش، دیگری و پیچیدگی زندگی را بیان می‏‌کند. برای شناسایی این سه مولفه، یک بار دیگر باورهای حاکی از پذیرش را بخوانید.

• C

حرف C در چهارچوب ABC، معرف پیامد، هیجانی، رفتاری و شناختی باورهای مراجع راجع به گرفتاری یا A است. پیامد (C) باورهای نامعقول درباره گرفتاری ها (A)، ناراحتی است و به آن پیامد منفی ناسالم می‏‌گویند. درحالی که پیامد باورهای معقول درباره گرفتاری‏‌ها، عدم‌ناراحتی است و به آن پیامد منفی سالم می‏‌گویند. همان‌طور که پیشتر گفتیم باورها سه پیامد دارند هیجانی، رفتاری و شناختی یا فکری در اینجا هر یک از این پیامدها را توضیح می‏‌دهیم.