فلج خواب به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که در آن بازگشت هوشیاری در حالی رخ می‌دهد که آتونی یا سستی عضلانی، در طول خواب REM (خواب با حرکت سریع چشم) حفظ می‌شود و منجر به ترس و دلهره شدید در بیمار می‌شود زیرا بیمار در حالی که دراز کشیده، توانایی استفاده از هیچ بخشی از بدن خود را ندارد. این حالت اغلب با توهمات بصری انواع مزاحم و انکوبوس همراه است. این توهمات مزاحم شامل درک یک فرد خطرناک یا او حضور در اتاق است. این حالت معمولاً با اضطراب، فلج و احساس خفگی همراه است. در این مقاله از مجله‌ی رفتار در کنار ما باشید تا با چیستی، شناخت و درمان این اختلال بیشتر آشنا شویم.

فلج خواب یا بختک چیست؟

فلج خواب زمانی است که شما از حالت خواب به حالت بیداری می‌روید، اما نمی توانید عضلات خود را حرکت دهید. این حالت با اینکه می‌تواند ترسناک باشد، اما فقط برای مدت کوتاهی دوام می‌آورد و هیچ آسیبی ایجاد نمی‌کند.

در طول یک دوره فلج خواب، ممکن است فرد دچار توهم شده و حضور فردی را در اتاق خود حس کند. فلج خواب می‌تواند ناشی از الگوهای خواب نامنظم یا نداشتن خواب کافی باشد. این اختلال معمولاً نیازی به درمان ندارد، اما با حفظ عادت خواب سالم می‌توان از بروز اپیزود‌های آن پیشگیری کرد.

فلج خواب، معمولا در مرحله‌ی خواب REM اتفاق می‌افتد. در طول خواب غیر REM، افزایش تون پاراسمپاتیک و کاهش تون سمپاتیک وجود دارد، در حالی که در خواب REM فازی، تون سمپاتیک افزایش می‌یابد و از حرکت اعضای بدن در پاسخ به خواب جلوگیری می‌کند و ماهیچه‌های بدن به طور موقت فلج می‌شوند. اگر فرد در این حالت به بیداری دست یابد، بین ادراک و کنترل حرکتی که مشخصه فلج خواب است، تفکیک ایجاد می‌کند.

شیوع فلج خواب در کل جمعیت حدود ۷.۶ درصد برآورد شده است. مردان این عارضه را با فراوانی کمی کمتر از زنان تجربه می‌کنند. فلج خواب می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما علائم اولیه می‌تواند در دوران کودکی، نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر شود. باید به این نکته اشاره کرد که پس از شروع در سال‌های نوجوانی، اپیزود‌های فلج خواب، در دهه‌های بعد می‌توانند بیشتر رخ دهند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد شیوع فلج خواب در جمعیت‌های غیرسفید پوست بیشتر است.

بیمارانی که فلج خواب را تجربه می‌کنند، گزارش می‌دهند که این دوره‌ها قبل از خواب، پس از بیدار شدن و در هر دو زمان رخ می‌دهند. اغلب بیماران همچنین برخی از رویدادهای استرس زا، تغییرات برنامه زندگی و کار، یا تجربه احساسی قبل از این دوره را گزارش می‌کنند.

درست است که فلج خواب به خودی خود یک پدیده خوش‌خیم است، سطوح ترس شدید مرتبط با آن ممکن است منجر به اختلالات اضطرابی در برخی از بیماران شود. همچنین ممکن است باعث کیفیت پایین خواب شود که به نوبه خود یک عامل خطر برای فلج خواب است.

علائم فلج خواب چیست؟

در طول یک دوره فلج خواب، شما بیدار هستید و از آنچه در حال وقوع است آگاه هستید. اپیزودها که صورت می‌پذیرد، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• فرد نمی‌تواند هیچ قسمتی از بدن خود را به جز چشمان خود حرکت دهد
• ناتوانی در صحبت کردن
• احساس ترس
• توهم ؛ برای مثال، احساس وجود یک مزاحم در اتاق شما یا اینکه چیزی به سینه شما فشار می‌آورد یا شما را خفه می‌کند.
• توضیح احتمالی توهم (Incubus) در طول یک دوره‌ی فلج خواب این است که در طول خواب REM، فعالیت عضلات تنفسی کاهش می‌یابد. این به دلیل مهار نورون‌های حرکتی است. در طول خواب REM، تنفس نامنظم می‌شود و هیپوتونی ماهیچه‌های اسکلتی منجر به کاهش قابل توجه تهویه آلوئولی و حجم جزر و مدی می‌شود که منجر به هایپرکاپنی می‌شود. در افراد عادی، تهویه آلوئولی در طول خواب REM می تواند ۴۰ درصد کمتر از زمان بیداری باشد.
• حالت بیش‌هوشیاری و خواب نیز مشخصه خواب REM است و به نظر می‌رسد از مغز میانی منشا می‌گیرد. این هوشیاری بیش از حد منجر به ترس و پارانویایی می‌شود که اغلب با این دوره‌ها همراه است. یکی از توضیحات احتمالی برای اختلالات خواب REM نقص در ساختارهای تشکیل دهنده ساقه مغز است.

علل فلج خواب

در حالی که هیچ علت مستقیم ثابتی بین یک عامل خطر و فلج خواب در مطالعات وجود ندارد، تحقیقات فاکتورهای متعددی را در درجاتی از ارتباط با این بیماری پیدا کرده‌اند. این فاکتور‌ها شامل اختلالات اضطرابی، کیفیت پایین خواب، مصرف الکل، قرار گرفتن در معرض حوادث آسیب‌زا، و سابقه خانوادگی فلج خواب است.

به صورت کلی می‌توان گفت که فلج خواب معمولاً نشانه مشکل نیست. فلج خواب ممکن است به خودی خود رخ دهد یا ممکن است با سایر شرایط سلامتی مرتبط باشد که از آن میان می‌توان به:

• فشار خون بالا
• مشکلات سلامت روان – به ویژه اختلال اضطراب و استرس پس از سانحه (PTSD)
• آپنه انسدادی خواب
• نارکولپسی – این یک مشکل مغزی است که شامل خواب آلودگی شدید در طول روز می شود، حتی زمانی که شب‌ها خواب کافی داشته باشید.
• مصرف الکل یا مواد اشاره کرد

فلج خواب با موارد زیر نیز می‌تواند مرتبط باشد:

• به اندازه کافی نخوابیدن – به عنوان مثال، به دلیل ساعات کاری یا بی‌خوابی
• الگوهای خواب نامنظم داشتن، به عنوان مثال مواردی که توسط کارگران شیفت کاری یا دانش‌آموزان تجربه می‌شود، یا جت لگ
• سابقه خانوادگی فلج خواب
• درمان فلج خواب

تا به امروز، هیچ استراتژی درمانی مستقیمی برای درمان فلج خواب در طول یک دوره فعال وجود ندارد. تلاش‌هایی برای مدیریت عوامل روانی و فیزیکی زمینه‌ای که باعث ایجاد یک اپیزود می‌شوند انجام شده است، اما در حال حاضر، هیچ درمانی از بین بردن یک اپیزود وجود ندارد. در یک مطالعه، مدیتیشن با توجه متمرکز همراه با آرامش عضلانی، برخی از مزایای بالینی را به عنوان یک درمان مستقیم برای فلج خواب نشان داد.

از آنجایی که ارتباط قوی بین فلج خواب و سایر مشکلات خواب وجود دارد، بهبود بهداشت خواب یک تمرکز رایج برای کمک به جلوگیری از فلج خواب است. بهداشت خواب به عادات و برنامه‌های روزانه فرد اشاره دارد که بر کیفیت خواب تأثیر می گذارد. مثلا:

• برنامه خواب ثابت (به رختخواب رفتن و بیدار شدن در صبح)، از جمله آخر هفته‌ها
• اتاق خواب باید تشک و بالش راحت داشته باشد.
• اتاق خواب با نفوذ محدود نور یا سر و صدا باشد
• از تماشای تلویزیون در اتاق خواب خودداری کنید
• مصرف کافئین و الکل را به خصوص در هنگام عصر کاهش دهید.
• حداقل نیم ساعت قبل از خواب استفاده از وسایل الکترونیکی از جمله تلفن همراه را قطع کنید.
• اما می‌توان از برخی از انواع داروهای ضد‌افسردگی، تکنیک‌های آرامش و مدیتیشن، درمان شناختی‌رفتاری نیز استفاده کرد.

این توهمات اغلب باعث ایجاد حس ترس و وحشت شدید در این بیماران می شود و بنابراین بیماران باید علت، ماهیت و پیامدهای خود را بدانند. تنها زمانی است که بیماران به طور کامل پاتوفیزیولوژی و پیامدهای محدود فلج خواب را درک کنند، کمتر از آن می ترسند، که به نوبه خود تأثیر مثبتی بر پیش آگهی می گذارد.

اگر پزشک فکر می‌کند که شما ممکن است به نارکولپسی مبتلا باشید، از شما می‌خواهد که یک مطالعه خواب ویژه به نام «تست تأخیر خواب چندگانه» انجام دهید. در این تست چندین فرصت برای خوابیدن در طول روز به شما داده می‌شود. این تست مدت زمانی را که طول می‌کشد تا به خواب بروید و نوع خوابی که تجربه می‌کنید اندازه‌گیری می‌کند.

REBT در فلج خواب

REBT روشی موثر برای بهبود کیفیت خواب به شمار می‌آید. این روش درمانی بیان می‌کند که با کنار گذاشتن تصورات غلط در خصوص به خواب رفتن و بیدار شدن (شامل شمارش ساعت‌هایی که می‌توانید بخوابید) می‌توان میزان اضطرابی را که می‌تواند باعث بروز فلج خواب شود را کاهش داد. اگرچه پنهان کردن ساعت و خودداری از شمارش عمدی ساعات خواب ممکن است به جلوگیری از این زنجیره تفکر منفی در برخی مواقع کمک کند، اما REBT پیشنهاد می‌کند که راه‌حل ظریف‌تر این است که خودگویی غیرمنطقی خود را در مورد خواب به چالش اولین قدم این است که از خود بپرسیم که این که این خواب برایمان چه معنایی دارد؟ بسیاری از اوقات ما نداشتن خواب کافی را فاجعه بار ارزیابی می‌کنیم.

به گفته محققان خواب، افراد تمایل دارند کیفیت خوابی را که می‌گیرند دست کم بگیرند. علاوه بر این، ممکن است به طور غیرمنطقی به خود بگوییم که با چنین خواب کمی نمی‌توانیم روز را پشت سر بگذاریم. با همین روش، درمان‌گران شیوه‌ی REBT تلاش می‌کنند تا با تغییر دادن عقاید اشتباه در خصوص خواب و اتفاقاتی که در زمان خوابیدن می‌افتد، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرده و یا آنها را درمان نمایند.

منابع:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562322/