طی یک روز کاری ممکن است فعالیت‌های مختلفی را انجام دهید: صحبت با یک مشتری و یا یک مراجع، پاسخ‌گویی به نگرانی‌های یک رئیس نگران یا عصبانی، یا ارائه کار به همکاران منتقد و … . اگر آن مراجع یا مشتری عصبانی از شما تقاضا نامعقول داشته باشد، ممکن است شما از خود کم‌حوصلگی نشان دهید؛ اگر تسلط بر پروژه داشته باشید احتمالا می‌توانید نگرانی‌های رئیس خود را برطرف سازید، اگر در مورد کم‌تجربگی و ناشی‌گری خودتان نظر همکاران را پذیرفته باشید، ممکن است در مورد خود احساس خودکم‌بینی و تردید نمایید.
کلید و رمز موفقیت در چنین موقعیت‌های کسب اطلاعات فراوان در مورد احساسات، ارزش‌ها، یادگیری‌ها، اعمال، ارزیابی‌ها، اهداف و مقاصدتان است. در هر کدام از این موقعیت‌ها، آگاه شدن از احساسات، ارزش‌ها، اهداف و رفتارهای خود، می‌تواند اعمال و فعالیت‌های شما را به شکلی موثر و مفیدی تحت تاثیر قرار دهد. در واقع آگاهی از خود و توانایی کنترل افکار، احساس و … چه از لحاظ حرفه‌ای و چه از لحاظ شخصی، یکی از کلیدهای موفقیت در زندگی است. از آنجایی که بهداشت روانی از جمله مهم‌ترین نیازهای انسان امروزی است؛ برای تامین آن لازم است افراد دقیقا خود را بشناسند، بتوانند دیگران را درک کرده و روابط موثری با آنها ایجاد نمایند. لازمه برآورده شدن نیازهای اساسی فوق تسلط یافتن بر ده مهارت مهم زندگی است که اولین این مهارت‌ها “خودآگاهی” است.
برای تعریف و آشنایی و با مفهوم “خودآگاهی” در ابتدا نیاز است که به تفاوت معنای “هوشیاری و خودآگاهی” پرداخته شود. چرا که بین توجه به محیط بیرون “هوشیاری Consciousness ” و توجه به محیط درون یعنی خود “خودآگاهی Self-Awareness” تفاوت وجود دارد. هنگامی که فرد “هشیار” است، می‌تواند با موفقیت اطلاعات دریافتی از محیط را پردازش کند و به طور سازگارانه به آن پاسخ دهد. اما “خودآگاهی” به ظرفیت تبدیل شدن به موضوع “توجه خود one’s own attention” اشاره دارد. در این حالت فرد به طور فعال اطلاعات مربوط به خود را شناسایی، پردازش و ذخیره می‌کند.
فرق مهم در اینجا به شرح زیر است: فرد می‌تواند محرک‌های محیطی (مثلاً یک رنگ، غذا) را درک و پردازش کند، بدون اینکه به صراحت بداند که این کار را انجام می دهد (هوشیاری consciousness). زمانی که فرد به تجربه درک و پردازش محرک‌ها فکر می‌کند، “خودآگاه self-aware” می‌شود (به عنوان مثال، من یک شی آبی می‌بینم، در حال خوردن غذا هستم و طعم خوبی دارد).
به‌عبارتی در “خودآگاهی” فرد می‌تواند بر روی احساسات، افکار، ویژگی‌های شخصیتی، ترجیحات، اهداف، نگرش‌ها، ادراکات، احساسات، نیات و غیره تمرکز کند. در واقع خودآگاهی توانایی “تمرکز بر خود” و اینکه چگونه اعمال، افکار یا احساسات شما با استانداردهای درونی شما مطابقت دارند و چگونه شما رفتار خود را با ارزش‌های خود هماهنگ کنید، می‌باشد. اگر خودآگاهی داشته باشید، می‌توانید به طور عینی خود را ارزیابی کنید، احساسات خود را مدیریت کنید، رفتار خود را با ارزش‌های خود هماهنگ کنید.
اصطلاحی که برای توصیف ظرفیت درک و آگاهی از افکار خود از دیدگاه مشاهده‌گر استفاده می‌شود، “آگاهی فراشناختی metacognitive awareness” است.
به خوبی نشان داده شده است که باور یا واکنش نامعقول یک فرد به یک فکر می‌تواند به تشدید ناراحتی هیجانی/رفتاری منجر شود. از طریق استفاده از “آگاهی فراشناختی”، این توانایی وجود دارد که افکار خود را بدون نتیجه‌گیری کردن در مورد آنها بررسی کرد. با “آگاهی فراشناختی”، فرد می‌تواند شروع به “شناسایی و پذیرش تفکر خود” کند. این بدان معنا نیست که شما باید تسلیم تفکر فعلی خود شوید یا افکار خود را تغییر دهید تا رویداد خارجی را دوست داشته باشید. با این حال، پذیرش شامل تصدیق وجود یک فکر به منظور حساس شدن نسبت به آن است. برای مثال، با استفاده از “آگاهی فراشناختی”، یک فرد می‌تواند افکار خود را تصدیق کند (به عنوان مثال، “این یک نظر بی‌ادبانه بود”). با این حال، در مورد فکر خود نتیجه‌گیری نمی‌کند و می‌فهمد که یک واکنش ناسالم و ناکارآمد ضروری نیست. هر چه زودتر بتوان افکار کنونی خود را شناخت و پذیرفت، زودتر می‌توان برای کشف جایگزین‌ها تلاش نمود.
“به زبان ساده، کسانی که خودآگاهی بالایی دارند می‌توانند اعمال، احساسات و افکار خود را به طور عینی تفسیر کنند.”
دو نوع متمایز از “خودآگاهی” وجود دارد، عمومی و خصوصی.
خودآگاهی عمومی Public self-awareness:
آگاهی از اینکه چگونه می‌توان در مقابل دیگران ظاهر شد. یعنی افراد بیشتر به هنجارهای اجتماعی پایبند بوده و به گونه‌ای رفتار می‌کنند که از نظر اجتماعی قابل قبول است. در حالی که این نوع آگاهی فوایدی دارد، خطر انحراف به خودآگاهی نیز وجود دارد. کسانی که به ویژه در این ویژگی بالا هستند ممکن است زمان زیادی را صرف نگرانی‌های خود در مورد اینکه دیگران در مورد آنها چه فکر می کنند بگذرانند.
خودآگاهی خصوصی Private self-awareness:
توانایی توجه و تامل در مورد وضعیت درونی خود نسبت به خود. کسانی که خودآگاهی خصوصی دارند درون‌نگر هستند و با کنجکاوی به احساسات و واکنش‌های خود نزدیک می‌شوند. آنها می‌دانند چگونه فکر می‌کنند، چه احساسی دارند، چه چیزی برای‌شان مهم است و چه چیزی را دوست ندارد.
تحقیقات نشان می‌دهد که وقتی به درون نگاه می‌کنید، می‌توانید ارزش‌ها، افکار، احساسات، رفتارها، نقاط قوت و ضعف خود را ببینید. شما می‌توانید تأثیری را که بر دیگران می‌گذارید، تشخیص دهید. به‌عبارتی افراد دارای “خودآگاهی” شادتر هستند و روابط بهتری دارند. آنها همچنین احساس کنترل شخصی و اجتماعی و همچنین رضایت شغلی بالاتری را تجربه می‌کنند.
رسیدن به “خودآگاهی” فواید مختلفی دارد. در اینجا چند نمونه از مزایای رایج “خودآگاهی” آورده شده است:
هدف رویکرد رفتاردرمانی‌عقلانی‌هیجانی REBT کمک به افراد برای دیدنِ “واضح” همه چیز است، به طوری که بتوانند به رویدادهای زندگی به شیوه‌ای سالم و متناسب با واقعیت پاسخ دهند. REBT بر اهمیت “تفکر عاقلانه، ترجیحات انعطاف‌پذیر نسبت به توقعات سفت و سخت و ارزیابی ناملایمانه – و ظرفیت فرد برای مقابله با ناراحتی ناشی از آن – از دیدگاه منطقی و واقع‌بینانه” تأکید دارد. REBT مراجعین را تشویق می‌کند تا از طریق تمرین مبتنی بر جلسه متفکرانه از رابطه مستقیم بین باورهای خود در «B» و پیامدهای هیجانی، رفتاری که در «C» تجربه می‌کنند، “آگاهaware ” شوند. مراجعین موفق REBT ممکن است در شناخت سیستم‌های اعتقادی خود، خبره شوند. البته گفتن این کار آسان‌تر از انجام آن است چرا که گاهی نحوه درک ما از خود (از جمله افکار درونی، عواطف و احساسات)، و از دیگران و جهان اطراف ما همیشه (در واقع اغلب اوقات) کاملاً با واقعیت همسو نیست.
احتمالا شنیده‌اید که “چوب‌ها و سنگ‌ها ممکن است استخوان‌هایم را بشکنند اما کلمات هرگز به من صدمه نمی‌زنند؟” اما در اصل الفاظ تا زمانی که تفسیر و عقاید بر آنها قرار نگیرد، فقط کلمات هستند. به عنوان مثال، فردی ممکن است حرف توهین‌آمیز به دیگری بگوید و این فکر ایجاد شود که “این یک نظرِ بی‌ادبانه بود”. این فکر لزوماً آزاردهنده نیست تا زمانی که باور نامعقول “آنها نباید با من بی‌ادبانه صحبت کنند” پیوند خورده و پریشانی هیجانی برای شما ایجاد شود. این را هم تصور کنید. تا به امروز چند بار طوطی‌وار پاسخی معقول داده‌اید (مثلاً “هیچ قانونی وجود ندارد که آنها باید مودب باشند”)، سعی کرده‌اید خود را از ناراحتی هیجانی رها کنید، اما هیچ تسکینی برایتان حاصل نشده است؟ چرا؟ این برای این است که پاسخ‌های عقلانی شما نیز فقط الفاظ هستند تا عقایدی که شما واقعا آن را باور داشته باشید.
اصطلاحی که برای توصیف ظرفیت درک و آگاهی از افکار خود از دیدگاه مشاهده‌گر استفاده می‌شود، “آگاهی فراشناختی metacognitive awareness” است.
به خوبی نشان داده شده است که باور یا واکنش نامعقول یک فرد به یک فکر می‌تواند به تشدید ناراحتی هیجانی/رفتاری منجر شود. از طریق استفاده از “آگاهی فراشناختی”، این توانایی وجود دارد که افکار خود را بدون نتیجه‌گیری کردن در مورد آنها بررسی کرد. با “آگاهی فراشناختی”، فرد می‌تواند شروع به “شناسایی و پذیرش تفکر خود” کند. این بدان معنا نیست که شما باید تسلیم تفکر فعلی خود شوید یا افکار خود را تغییر دهید تا رویداد خارجی را دوست داشته باشید. با این حال، پذیرش شامل تصدیق وجود یک فکر به منظور حساس شدن نسبت به آن است. برای مثال، با استفاده از “آگاهی فراشناختی”، یک فرد می‌تواند افکار خود را تصدیق کند (به عنوان مثال، “این یک نظر بی‌ادبانه بود”). با این حال، در مورد فکر خود نتیجه‌گیری نمی‌کند و می‌فهمد که یک واکنش ناسالم و ناکارآمد ضروری نیست. هر چه زودتر بتوان افکار کنونی خود را شناخت و پذیرفت، زودتر می‌توان برای کشف جایگزین‌ها تلاش نمود.
REBT به ما می‌آموزد که ما مسئول افکار، احساسات و رفتارهای خود هستیم. مهم نیست که رویداد خارجی چیست، ما قدرت کنترل واکنش‌های درونی و بیرونی خود را داریم. به بیان دیگر: “اگر درون خودمان، دشمن خودمان نباشیم، دشمن بیرونی نمی‌تواند به ما آسیب برساند.”
برای آشنایی بیشتر با REBT میتوایند مقاله REBT به زبان ساده رو مطالعه کنید.
برای سرعت و سهولت پذیرش می‌توانید به صفحه نوبت‌دهی آنلاین مراجعه نمایید.
همچنین همکاران ما در بخش درمانگاه و از طریق شماره‌های دفتر مرکز پاسخگوی شما هستند.
برای بهره‌مندی از کیفیت زندگی با ما تماس بگیرید.
منابع:
Young, P., Chow, V., Haslam, C. et al. Can Rational Emotive Behaviour Therapy (REBT) and Mindfulness be Integrated Effectively within High Performance Settings?. J Rat-Emo Cognitive-Behav Ther 41, 411–۴۳۱ (۲۰۲۳).
