نظریه الیس Albert Ellis theory یک تئوری شناختی در روانشناسی بالینی است که برای مقابله و تغییر باورها و رفتارهای غیرمنطقی توسعه ‌یافته و اساس رویکرد روان‌شناختی پویا و عمل‌گرای REBT است که دکتر آلبرت الیس به‌عنوان پدر درمان شناختی – رفتاری و بنیان‌گذار رفتاردرمانی REBT این تئوری را در دهه ۱۹۵۰ ارائه کرد، زندگینامه آلبرت الیس Albert Ellis به‌روشنی بیان می‌کند چگونه دیدگاه او درباره ارتباط سه‌گانهٔ افکار، احساسات و رفتارها باعث شد او مبتکر رفتاردرمانی شناختی باشد.

REBT مخفف Rational Emotional Behavioral Therapy به معنای رفتاردرمانی عقلانی هیجانی روی این اصل متمرکز شده که باورهای افراد به شکلی گسترده بر احساسات و عواطف، و نهایتاً بر عملکرد رفتاری‌شان تأثیر می‌گذارد، به‌این‌ترتیب نظریه rebt الیس مسیرهای تازه‌ای در درمان اختلالات روان رقم زد و با شناسایی و تغییر باورهای غیرمنطقی و ناکارآمد، کمک مؤثری در درمان بیماری‌های سلامت روان انجام داد.

ما در این بخش از دانشنامه رفتار به معرفی نظریه الیس Albert Ellis theory و رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT می‌پردازیم و شما را با نحوه استفاده از روش ABCDE برای جایگزینی باورهای غیرمنطقی بیشتر آشنا می‌کنیم.

رفتاردرمانی عقلانی هیجانی البرت الیس چیست؟

نظریه الیس و درمان رفتار عقلانی هیجانی یک نظریه شناختی است که البرت الیس روان‌شناس آمریکایی در نیمه دهه ۱۹۵۰ برای مقابله و تغییر باورها و رفتارهای غیرمنطقی ارائه کرده است، به‌این‌ترتیب؛ رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT بر پایه نظریه البرت الیس یک رویکرد انسان‌گرایانه در روانشناسی بالینی است که بر توانایی ما در ایجاد احساسات مثبت و منفی در وجود خودمان تمرکز می‌کند.

امروزه از این روش درمانی برای غلبه بر احساسات و افکار منفی استفاده می‌شود و طیف وسیعی از درمان اختلالات روان و بیماری‌های سلامت روان را پوشش می‌دهد، برخی از اختلالات روانشناختی که در سایه نظریه الیس با رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT قابل‌درمان هستند عبارت‌اند از:

• انواع اختلال افسردگی DD یا Depression Disorder
• درمان اختلالات اضطرابی AD یا Anxiety Disorders
• درمان وسواس فکری عملی OCD یا Obsessive Compulsive Disorder
• مراقبت و درمان اختلال دوقطبی Bipolar Disorder
• کنترل خشم در کودکان
• درمان ADHD در کودکان بدون دارو با استراتژی‌های خودیاری
• درمان ADHD در بزرگسالان بدون دارو‌ با تکنیک‌های خودیاری
• مدیریت استرس
• درمان انواع اعتیاد
• و بسیاری مشکلات حوزه سلامت روان و رفتار

نظریه الیس فرضیه‌ها و افکار غیرمنطقی و آسیب‌زایی که افراد به‌عنوان باور در ذهن دارند را عامل شکل‌گیری احساسات آسیب‌زا و رفتارهای صدمه زننده بر اساس آن احساسات و عواطف می‌داند، به‌این‌ترتیب، البرت الیس معتقد است وقتی ما با افکار و باورهای غیرمنطقی و ناهماهنگ با موقعیت‌ها و رویدادها مواجه می‌شویم، احتمال انجام رفتارهای ناسازگار و آسیب‌زا برای خود و دیگران را افزایش می‌دهیم، به این صورت نظریه الیس به رفتار و شیوه‌های نامناسب واکنش به رویدادها یا خود ویرانگری می‌پردازد که بر پایه افکار غیرمنطقی شکل‌گرفته و با روش ABC به تغییر و تصحیح این باورهای غیرمنطقی و در نتیجه، تغییر رفتار می‌پردازد.

هدف نظریه Rebt الیس

هدف REBT ایجاد تصحیح و تغییر موردنیاز در الگوهای تفکر غیرمنطقی، رفتارها و پاسخ‌های احساسی با استفاده از تفکر منطقی و منطق سازگار با موقعیت و رویداد در زندگی روزمره است و بر اساس نظریه الیس سیستم اعتقادی ما، بر دستیابی به موفقیت و خودشکوفایی تأثیر می‌گذارد، به این صورت یک درمانگر REBT و روانشناس خوب با به چالش کشیدن باورهای غیرمنطقی به مراجع کمک می‌کند الگوهای افکار منطقی مجددی را برای خود شکل دهد، مثل به چالش کشیدن این باور غیرمنطقی که “باید در همه چیز خوب باشیم تا فردی ارزشمند در نظر گرفته شویم”. برای آشنایی بیشتر با تکنیک‌های درمانی الیس خواندن مقاله آشنایی با رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT بسیار کارآمد و مفید است.

تاریخچه نظریه rebt الیس

تاریخچه نظریه الیس به دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد، درست زمانی که آلبرت الیس در تحقیقات و پژوهش‌های روان‌شناختی خود به مقولهٔ چگونگی شکل‌گیری رفتار علاقه‌مند شد و این فرضیه را دنبال کرد که انسان‌ها می‌توانند منطقی فکر کنند و از روی منطق عمل کنند، اما وقتی ما غیرمنطقی فکر می‌کنیم، آن افکار و احساسات “سخت و منفی” ممکن است سر راه ما قرار بگیرند و مانعی برای دستیابی ما به نتیجه مطلوب و کارآمد شوند، در این شرایط شناسایی افکار غیرمنطقی که با واقعیت رویدادها سازگار نیستند و تصحیح آنها، باعث ایجاد تغییر در احساسات نسبت به رویداد و در نتیجه تغییر در رفتار و نتیجهٔ عملکرد می‌شود.

به عبارتی رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT بر اساس نظریه الیس به ما کمک می‌کند تا با کمک قطب‌نمای درونی خود و مشاهده آنچه در باورهایمان می‌گذرد؛ افکار چالش‌برانگیز یا غیرمنطقی را کاهش دهیم، تصحیح کنیم یا با افکار منطقی جایگزین نماییم، ازاین‌رو؛ نظریه rebt الیس به‌عنوان یک رویکرد روانشناختی پویا و عمل‌گرا در حیطهٔ روانشناسی بالینی توسعه یافت و رویکرد رفتاردرمانی عقلانی هیجانی Rebt را ارائه نمود که امروزه با تلفیق طیف وسیعی از نظریه‌های روانشناسی انسان‌گرا مجموعه‌ای از روش‌های درمانی کارآمد را برای درمان اختلالات سلامت روان گسترش داده است.

البرت الیس نظریه رفتاردرمانی خود را هم‌سو با روانشناسی انسان‌گرایانه و این دیدگاه فلسفی ارائه داد که در آن فیلسوفانی مانند اپیکتتوس معتقد بودند “مردم نه از چیزها، بلکه از دیدگاهشان نسبت به چیزها آشفته می‌شوند”، و نظریه الیس بر این ایده متمرکز شده است که افراد معمولاً با باورهای سفت‌وسخت و شدیدی که در مورد موقعیت‌ها، رویدادها و وقایع دارند، خود را آزار می‌دهند و آن‌ها را باورهای غیرمنطقی یا سه “باید” اساسی نامید.

ویژگی باورهای غیرمنطقی در نظریه الیس

سه “باید” اساسی در نظریه البرت الیس منشأ باورهای غیرمنطقی و پریشانی روان محسوب می‌شوند به این معنا که هر فکر غیرمنطقی و ناسازگار که می‌تواند سلامت روان را به خطر اندازد؛ از یک شرط “باید” یا “نیاز به… ” سرچشمه می‌گیرد؛ این سه باور غیرمنطقی رایج در مورد خواسته‌ها که خود، دیگران یا جهان را هدف قرار می‌دهد عبارت‌اند از:

• “من باید” رفتار خوبی داشته باشم؛ اگر نه انسان خوبی نیستم.
• “دیگران باید” با من عادلانه و مهربانانه رفتار کنند؛ اگر نه انسان خوبی نیستند و مستحق محکومیت و مجازات هستند.
• “من باید” آنچه را می‌خواهم، در همان زمانی که می‌خواهم، به دست بیاورم، و “نباید” نتیجهٔ خواستن من، آنچه باشد که نمی‌خواهم؛ اگر نه نمی‌توانم این شرایط را تحمل کنم.

نظریه الیس معتقد است این افکار غیرمنطقی می‌تواند منجر به رنج بیهوده شود؛ به‌این‌ترتیب اولین “باید” اغلب منجر به اضطراب، افسردگی، احساس شرم و گناه می‌شود و نتیجهٔ باور دوم به خشم، پرخاشگری منفعلانه و رفتار خشونت‌آمیز می‌رسد، همچنین با “بایدونباید” سوم، دستاوردی جز ترحم و دلسوزی نسبت به خود، حسرت و تعلل رفتاری نخواهیم داشت، این در حالی است که ماهیت طلبکارانهٔ این باورهای غیرمنطقی باعث برهم‌خوردن تعادل روان و ایجاد مشکلات و اختلالات روانی می‌شود و هر چه انعطاف‌پذیری در سیستم اعتقادی و باورمندی شما بیشتر باشد، احساسات سالم و رفتارهای مفید شما بیشتر می‌شود.

روش ABC الیس چیست؟

مدل ABC یک الگوی تعریف‌شده برای نشان‌دادن رابطهٔ بین مؤلفه‌های مختلف است و آلبرت الیس روش ABC را برای ساده‌سازی بیان اینکه چگونه باورهای افراد باعث واکنش‌های احساسی و رفتاری آن‌ها می‌شود، استفاده کرد به ‌این صورت می‌توانیم رابطهٔ بین افکار، احساسات و رفتار خود نسبت به موقعیت و رویدادی که با آن مواجه می‌شویم را مشاهده و ردیابی کنیم، ازاین‌جهت نظریه الیس مدل ABCDE را چنین توضیح می‌دهد:

• مؤلفهٔ A مخفف Antecedent به معنای پیشینهٔ چیزی، فعال‌شدن سابقه‌ای از یک رویداد را در مواجهه با یک موقعیت منفی یا مثبت بیان می‌کند.
• نشانهٔ B مخفف Belief به معنی اعتقاد؛ به باور غیرمنطقی فرد در مورد رویداد و موقعیت A اشاره دارد.
• بخش C مخفف Consequences به معنی عواقب که نشان‌دهنده پیامدهای احساسی، عاطفی و رفتاری ناشی از باور B است.
• مؤلفهٔ D مخفف Disputes به معنای سروکله زدن و سنجیدن برای استدلال علیه باورهای غیرمنطقی و ناهماهنگ که رویارویی با آن موقعیت و رویداد را دشوار و آسیب‌زا می‌کند.
• بخش E مخفف Effect به‌عنوان اثر جدید یا احساسات و رفتارهای تغییریافته‌ای که مؤثرتر هستند و از تفکر منطقی‌تر در مورد رویداد اصلی ناشی می‌شوند.

لازم به یادآوری است که روش ABC در نظریه الیس تنها به امر شناسایی و تشخیص اختصاص دارد و مدل ABCDE پس از مشاهده و شناسایی افکار غیرمنطقی و احساسات آسیب‌زا، در دو بخش D و E به تصحیح و جایگزینی افکار منطقی و تغییر در رفتار اشاره دارد که می‌توانیم با بیان چند مثال به آشنایی بیشتر با این مدل درمانی کمک کنیم.

برای نمونه فرض کنید رویداد فعال A این است که شما در یک آزمون مهم، امتیاز قبولی به دست نمی‌آورید، B یا باور “غیرمنطقی” شما این است که: من آدم باهوشی نیستم، پیامد C و واکنش عاطفی می‌تواند احساس افسردگی باشد و نتیجهٔ رفتاری ممکن است منجر به دوری از تلاش برای افزایش آمادگی و امتحان‌دادن مجدد شود، این در حالی است که طبق نظریه الیس اگر در مرحلهٔ D باور اولیه‌تان را به چالش بگیرید و متوجه شوید که ممکن است همیشه و در هر آزمون موفق نباشید و لزومی به همیشه موفق‌بودن نیست، بنابراین نتیجهٔ اثر E می‌تواند این باشد که در عین احساس ناامیدی، شروع به مطالعه و ارتقای توانمندی‌هایتان کنید تا دفعهٔ بعد بهتر عمل کنید؛ اکنون از شما دعوت می‌کنیم نمونه مثال بعدی را شما از تجربیات خود با دو باور غیرمنطقی و جایگزینی منطقی مرور کنید.

کاربردهای رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT

از ویژگی‌های منحصربه‌فرد نظریه الیس و رویکرد رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT این است که فرصت استفاده از سایر رویکردهای روانشناسی را به طور هم‌زمان فراهم می‌کند؛ بخش‌های برجستهٔ سایر نظام‌های درمانی را در خود جای می‌دهد و در عین بهره‌مندی از نظریه روانکاوی فروید و شناسایی انگیزه‌های ناهشیار و سیستم‌های دفاعی فرد، از نظریه یونگ و رشد شخصیت تا مفهوم خودشکوفایی در نظریه کارل راجرز نیز در درمان استفاده می‌کند.

کاربرد نظریه الیس در رفتاردرمانی نه‌تنها توجه مثبت نامشروط یا پذیرش بی‌قیدوشرط نظریه اریک اریکسون و مراحل رشد شخصیت را همراهی می‌کند، بلکه بخش نیاز طبیعی فرد به تغییر را در نظریه آلفرد آدلر نیز پوشش می‌دهد و همچنین با نظریه اسکینر در مسیر تمرین و بازنگری رفتار هماهنگ است؛ این ویژگی‌ها باعث پویایی و ارتقای روش‌های درمانی در طول زمان شده و همچنان رو به سمت رشد و تعالی دارد، به‌این‌ترتیب امروزه Rebt در درمان بسیاری از مشکلات عاطفی و روانی مانند اضطراب، افسردگی، فوبیا و مشکلات رابطه مؤثر عمل می‌کند و برای بازیابی کیفیت زندگی، آموزش، استعدادیابی کودکان و حیطه روانشناسی کودک و نوجوان بسیار کارآمد است و کمک می‌کند که افراد با هدفمندی و تمرکز بیشتر در مسیر بهبودی، درمان و رشد قدم بردارند.

کلینیک رفتار به‌عنوان بنیان‌گذار رویکرد رفتاردرمانی عقلانی هیجانی REBT در ایران با بهره‌مندی از همکاری تیم متخصصین روانشناس خوب در تهران در ارائه خدمات مشاوره و درمان بیماری‌های سلامت روان و آموزش و مهارت‌آموزی همراه شما است، از طریق نوبت‌دهی آنلاین به روانشناس خوب حیطهٔ موردنظرتان راهنمایی می‌شوید، با ما تماس بگیرید.

در اینجا به متداول‌ترین سؤالاتی که افراد درباره نظریه البرت الیس می‌پرسند، می‌پردازیم:

۳ باور غیرمنطقی اصلی مطرح در نظریه الیس چیست؟

سه باور غیرمنطقی اصلی که البرت الیس به‌عنوان منبع پریشانی روانی شناسایی کرده است شامل سه “باید” می‌شود:

1. من باید تأیید دیگران را برای هر رفتار و انجام کارهایم جلب کنم، در غیر این صورت آدم خوبی نیستم.
2. دیگران باید با من با آن‌طور که من می‌خواهم؛ باملاحظه و منصفانه و مهربان رفتار کنند.
3. من باید هر چیزی که می‌خواهم را در زمانی که مطلوب من است به دست بیاورم، همچنین نباید چیزی را که نمی‌خواهم، برایم اتفاق افتد.

نظریه الیس درباره تغییر احساسات و رفتار چیست؟

نظریه آلبرت الیس بر این ایده تمرکز دارد که افراد با باورهای غیرقابل‌انعطاف، غیرمنطقی و سخت در مورد آنچه در زندگی تجربه می‌کنند خود را آزار می‌دهند، چرا که دیدگاهی مطلق و یک‌سویه به رویدادها دارند، درحالی‌که ممکن است توجه به این واقعیت که همه ما به وقایع و تجربیات به شیوه‌های مختلفی نگاه می‌کنیم؛ این امکان را در اختیار ما بگذارد که با تغییر دیدگاه یا باور، می‌توانیم احساسات متفاوتی تجربه کنیم و رفتارهای متفاوتی داشته باشیم.

مدل ABCDE در درمان عقلانی هیجانی البرت الیس چیست؟

۵ مرحله اساسی در مدل درمانی ABCDE بر اساس نظریه الیس ارائه می‌شود که با تکنیک‌های درمانی رفتاردرمانی عقلانی هیجانی همراه هستند و این‌گونه معرفی می‌شوند:

1. A برای نشان‌دادن رویداد فعال یا Antecedent
2. B برای شناسایی باورها یا Belief
3. C برای بررسی پیامدها، عکس‌العمل‌ها و پاسخ که با کلمه Consequences نشان داده می‌شود.
4. D برای چالش، بررسی‌کردن و سنجیدن اختلاف دیدگاه‌ها و باورهای مختلف که با کلمه Disputes معرفی می‌شود.
5. E برای پاسخ مؤثر یا جدید که از جایگزینی باورهای جدید و متفاوت ناشی می‌شود و با کلمه Effect نشان داده می‌شود.